Η Μάνδρα είναι η πιο εκτεταμένη πόλη της Δυτικής Αττικής (206.000 στρέμματα) . Βρίσκεται μεταξύ Ελευσίνας, Μεγάρων, Βιλίων, Ερυθρών και Οινόης με πρόσβαση από την παλιά εθνική οδό Αθηνών - Θήβας.

Η πόλη της Μάνδρας αποτελεί την τρίτη κατά σειρά έδρα του Δήμου αφού η ιστορία αυτού του τόπου χάνεται στα χρόνια της αρχαιότητας. Οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής καθώς και η πρώτη πόλη που ιδρύθηκε, σύμφωνα με ιστορικές πηγές εντοπίζονται στην πόλη «Ελευθεραί» (Ελευθερές). Την πόλη αυτή αναφέρει και ο Παυσανίας στα «Αττικά», ενώ ερείπια της ακρόπολής της σώζονται ακόμα και σήμερα.

Στις Ελευθερές λατρευόταν ο θεός Διόνυσος και σύμφωνα με ιστορικές αναφορές θεωρείται ότι από εδώ διαδόθηκε η λατρεία του Διονύσου στην Αθήνα. Είναι πασίγνωστο το άγαλμα που φιλοξενούταν στην Ακρόπολη των Αθηνών και ονομαζόταν Διόνυσος ο Ελευθερεύς, ονομασία η οποία είχε διττή ερμηνεία Διόνυσος ο Ελευθερωτής και ο Διόνυσος από τις Ελευθερές. 

Επίσης, στα όρια του (πρώην) Δήμου Μάνδρας ανήκουν μυθολογικά βουνά όπως ο Κιθαιρώνας, τόπος δράσης πολλών μύθων και μυθικών προσώπων όπως ο ίδιος ο Διόνυσος με τις Μαινάδες και τους Σατύρους, ο Πενθέας, ο Οιδίποδας, η Αυτονόη κ.λ.π. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Έμβλημα του (πρώην) Δήμου Μάνδρας είναι η Αρπαγή της Περσεφόνης, γεγονός που αποδεικνύει τη βαθιά σχέση του τόπου με την ιστορία και τον αρχαίο πολιτισμό.

Με το πέρασμα των χρόνων και των νέων συνθηκών που δημιουργούνταν οι κάτοικοι εγκατέλειψαν την πρώτη πόλη και εγκαταστάθηκαν νοτιότερα, στα Κούντουρα. Υπάρχουν διάφορες υποθέσεις και εικασίες σχετικά με την ετυμολογία της λέξης. Μία πιθανή ετυμολογία είναι ότι προέρχεται από το, ακόμα και σήμερα χρησιμοποιούμενο, Ησιόδειον άροτρον, του οποίου το σκέλος μοιάζει με το γυποειδές condor-Κόνδορα. (Καθώς οι κάτοικοι εγκατέλειψαν την ορεινή πόλη-στην κορυφή του Πετρογερακίου-και άρχισαν να καλλιεργούν εκτενέστερα τη νέα γή, στην οποία και εγκαταστάθηκαν). Ο Σουρμελής στο βιβλίο του «Ιστορία των Αθηνών» δίνει μία άλλη εκδοχή, η οποία αναφέρει ότι το όνομα Κούντουρα προκύπτει από την τοποθεσία της πόλης καθώς βρισκόταν ανάμεσα σε «κοντά όρη» (όχι ψηλά).

Η πόλη άκμασε καθώς βρισκόταν κοντά και στο λιμάνι της Ελευσίνας και διευκολυνόταν εξαιρετικά το εμπόριο της ρητίνης και ελαιόλαδου (χαρακτηριστικές ασχολίες των κατοίκων). Με τις δύο ιστορικές καθόδους των Αρβανιτών (12ος & 14ος αι.) νέα φύλα εγκαταστάθηκαν στην περιοχή. Το κουντουριώτικο αρβανίτικο στοιχείο είναι ίσως το παλιότερα εγκατεστημένο αρβανίτικο στον ελληνικό χώρο. Μέσα από την αλληλεπίδραση των πολιτισμών δόθηκε νέα ώθηση προόδου στον τόπο. Τα Κούντουρα εξελίχθηκαν σε κεφαλοχώρι και κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και της Επανάστασης του 1821 έπαιξαν σημαντικό ρόλο αναδεικνύοντας ήρωες στρατηγούς, ναυάρχους και αγωνιστές. Σε όλους τους Αγώνες του Έθνους οι Κουντουριώτες ήρωες πρωταγωνιστούσαν. Ο Στρατηγός Ζερβονικόλας, ο Ναύαρχος Κουντουριώτης, αργότερα ο Ναύαρχος Σακελλαρίου, ο Αξιωματικός του Ναυτικού Βασ. Λάσκος κα.

Η τρίτη πόλη και έδρα του Δήμου είναι η Μάνδρα, η οποία αποτελεί και τη σημερινή του έδρα. Ο Γάλλος περιηγητής Pouquevill (Πούκεβιλ), το 1815, γράφει «Μάνδρα, χωριό του Κιθαιρώνα» στο «Ταξίδι στην Ελλάδα – Στερεά Ελλάδα, Αττική, Κόρινθος». Οι ετυμολογικές εξηγήσεις και για την λέξη «Μάνδρα» είναι πολλές. Μία αναφέρει ότι ονομάστηκε έτσι από τις μελισσό-μαντρες καθώς οι Κουντουριώτες χρησιμοποιούσαν αυτόν τον τόπο για τα μελίσσια τους. Άλλη ότι το όνομα το πήρε από τις μάντρες τις οποίες έχτιζαν περιμετρικά των σπιτιών (αυλές). Μία τρίτη αναφέρει ότι οφείλεται στην αρβανίτικη λέξη mendra που σημαίνει δυόσμος, μέντα, φλυσκούνι, φυτά τα οποία φύτρωναν κατά κόρον στην περιοχή.

Ο (πρώην) Δήμος της Μάνδρας σήμερα είναι ένας σύγχρονος Δήμος, άρτια οργανωμένος, με πλούσια πολιτιστική και οικολογική δράση. Είναι ένας Δήμος που έχει την τύχη να φιλοξενεί στην έκτασή του τα μοναδικά παρθένα ακόμα δάση της Δυτικής Αττικής και από τα ελάχιστα όλου του Νομού. Φυσικές ομορφιές και ειδυλλιακές τοποθεσίες. Βουνά απείρου κάλλους που προσφέρονται για εναλλακτικό τουρισμό, πλούσια λαογραφία (απόρροια της μεγάλης ιστορικής συνέχειας), Βυζαντινά αξιοθέατα (χαρακτηριστικά : η Ι. Μονή του Οσίου Μελετίου, η εκκλησία του 11ου αι. του Αγίου Ιωάννη του Κορακά), νεότεροι χρονολογικά Ναοί όπως,  ο Ι. Ν. Αγίων Ταξιαρχών με το μοναδικής τεχνοτροπίας καμπαναριό του και ο Ι.Ν Αγίων Κωνσταντίνου & Ελένης σε αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του Τσίλερ).

Λίγα χιλιόμετρα από την Αθήνα (26 χλμ) απόσταση η οποία εκμηδενίζεται με την Αττική Οδό  , η Μάνδρα έχει να προτείνει ένα εξαιρετικό συνταίριασμα : Πρόκειται για μία σύγχρονη πόλη που διατηρεί το «χρώμα» του χωριού.  Φυσικό περιβάλλον, ασβεστωμένες παραδοσιακές αυλές, ταβέρνες με ντόπιο κρέας και παραδοσιακό φαγητό, πολιτιστικές και οικολογικές δράσεις και σίγουρα με ανθρώπους που ξέρουν τι σημαίνει, επί της ουσίας, η λέξη φιλοξενία.

Μία σύντομη ιστορική…ματιά

Όταν το 1833 το νεοσύστατο Ελληνικό Κράτος οριοθέτησε του νομούς και τις επαρχίες του, όρισε την επαρχία Μεγαρίδος (ως μία από τις πέντε επαρχίες του νομού Αττικοβοιωτίας), η οποία αποτελούταν από την ευρύτερη περιοχή του Θριασίου Πεδίου και  τη Σαλαμίνα.

Το 1836, σύμφωνα με τη άποψη ιστορικών, ιδρύονται οι δήμοι. Ο «Δήμος Ελευσίνος» περιλαμβάνει τα χωριά Ελευσίνα, Μάνδρα, Μαγούλα, Βιλιαρί, Κορακάς, Μέλεκος, Κούντουρα και έχει πρωτεύουσα – έδρα τα Κούντουρα. Μία εκδοχή αναφέρει ότι το 1851 έδρα του Δήμου γίνεται η Μάνδρα. Μία δεύτερη εκδοχή υποστηρίζει ότι με Βασιλικό Διάταγμα του Απριλίου του 1872 μετατίθεται η έδρα του Δήμου στη Μάνδρα, καθώς τα Κούντουρα είχαν αρχίσει να εγκαταλείπονται εδώ και αρκετά χρόνια, με αποτέλεσμα, από το 1850, να μην αναφέρονται ως χωριό.

Το 1912 (ή 1914 κατά μια άλλη εκδοχή) διαλύεται ο δήμος και προκύπτουν οι κοινότητες Ελευσίνα, Μάνδρα και Μαγούλα. 

Το 1945 (ή 1946) η κοινότητα γίνεται Δήμος Μάνδρας.

Ο Δήμος Μάνδρας είναι ένας από τους μεγαλύτερους σε έκταση δήμους της Ελληνικής Επικράτειας. 

Ένα ιστορικό σύγγραμμα του Ι. Μπελεγράτη αναφέρει ότι η Μάνδρα έχει όρια με τον δήμο Ελευσίνας από τις 20 Δεκεμβρίου 1926, με το δήμο Μεγάρων από τις 12 Οκτωβρίου 1920, με το δήμο Βιλλίων από τις 8 Ιανουαρίου 1921, με το δήμο Ερυθρών από τις 12 Ιουνίου 1921 και με την κοινότητα Οινόης από τις 21 Ιουνίου 1958 (τα στοιχεία αυτά βεβαιώνουν την μεγάλη έκταση του Δήμου)

Έμβλημα του Δήμου Μάνδρας…………η «ΑΡΠΑΓΗ ΤΗΣ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗΣ»

Μέχρι το 1912 ή 1914, όπου και δημιουργήθηκαν ξεχωριστές κοινότητες, η Ελευσίνα υπαγόταν στη Μάνδρα. Με κοινή απόφαση των δύο Κοινοτικών Συμβουλίων συμφωνήθηκε η σφραγίδα, η ΑΡΠΑΓΗ ΤΗΣ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗΣ,  να παραμείνει στην έδρα του δήμου, δηλ. στη Μάνδρα, ενώ η Ελευσίνα καθιέρωσε τη Δήμητρα.

Σημείωση:

Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι η Μάνδρα ως λέξη αναφέρεται : 

1ον . Τον 5ο αιώνα π.Χ. υπό το υπ’αρ. 587 απόσπασμα του μεγάλου τραγικού ποιητή Σοφοκλή.  

2ον  Υπό του βουκολικού ποιητή Θεόκριτου ( 310-243 π.Χ) στα «Ειδύλεια» ,κεφ. Δ. 

3ον  Το 1815 ο Γάλλος περιηγητής Pouquevill (Πούκεβιλ) γράφει «Μάνδρα, χωριό του Κιθαιρώνα», στο «Ταξίδι στην Ελλάδα ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ-ΑΤΤΙΚΗ-ΚΟΡΙΝΘΟΣ»

Από τότε η Μάνδρα αναφέρεται σε κείμενα τόσο περιηγητικά, όσο και ιστορικά.

Σημείωση : Μετά την μεταρρύθμιση του Καλλικράτη η Μάνδρα ενώθηκε με τους Δήμους Βιλίων, Ερυθρών και την Κοινότητα Οινόης και αποτελούν πλέον το νέο Δήμο Μάνδρας - Ειδυλλίας.

Ιστορικό ενδιαφέρον επίσης, παρουσιάζουν οι Μονές Γοργοεπηκόου και Οσίου Μελετίου, η εκκλησία των Αγίων Ταξιαρχών που  χρονολογείται γύρω στα 1860 μ.Χ., το ηρώο των πενήντα εκτελεσθέντων πατριωτών της κατοχής στην Αγία Σωτήρα και το εξωκλήσι του Αγίου Βλασίου, προστάτη των τσομπάνηδων στη θέση Καμάρι.

Κάθε Σεπτέμβρη πραγματοποιούνται σειρά πολιτιστικών και αθλητικών εκδηλώσεων με τίτλο «Ζερβονικόλεια», προς τιμήν του ήρωα οπλαρχηγού Νικολάου Ρόκα.